Cỏ lá gừng thuộc họ Hòa thảo (Poaceae), là loài cỏ thân thảo lâu năm, phân nhánh rậm rạp và phát triển mạnh ở vùng đất ẩm ven sông hoặc vườn nhà. Cây có chiều cao trung bình từ 5-15cm (thân bò sát đất), thân mảnh mai, các nhánh bên nằm ngang, rễ mọc ở các đốt thân giúp cây lan rộng nhanh chóng. Thân non mọc thẳng, sau lan theo mặt đất, vỏ ngoài màu xanh nhạt chuyển nâu khi già, giúp chống chịu sâu bệnh và hạn hán nhẹ. Hệ thống rễ nông nhưng chằng chịt, cố định nitơ từ không khí nhờ vi khuẩn cộng sinh (Rhizobium), hỗ trợ cải tạo đất nghèo dinh dưỡng.
Lá cỏ lá gừng đơn, mọc đối xứng, hình elip hoặc thuôn dài, dài 3-8cm, rộng 1-3cm, mặt trên xanh bóng với gân lá nổi rõ, mặt dưới nhợt nhạt; lá dai, dày, giúp cây quang hợp hiệu quả trong môi trường ẩm cao. Hoa nhỏ màu vàng tươi, mọc thành chùm ở đầu cành, đường kính 0.3-0.5cm, nở quanh năm nhưng tập trung mùa mưa (tháng 5-9), tạo lớp hoa vàng rực rỡ trên nền lá xanh. Hoa được thụ phấn bởi côn trùng, dẫn đến quả nhỏ hình đậu dài 1-2cm, chứa hạt nhỏ như hạt thóc (dài khoảng 2mm, mỗi chùm hoa chứa 20-40 hạt), chín từ tháng 10-12, phân tán bằng động vật hoặc nước giúp cây lan tỏa ven sông.
Về thành phần hóa học, lá chứa flavonoit, saponin và hợp chất cố định nitơ; thân giàu polysaccharid. Cỏ lá gừng ưa ẩm, nhu cầu nước trung bình, ưa đất thoát nước tốt (độ pH 5.0-7.0), tăng trưởng nhanh (lan rộng 20-30cm/tháng), với khả năng phục hồi mạnh mẽ nhờ hệ thống rễ chùm khỏe khoắn, mật độ trồng lý tưởng 10.000-20.000 cây/ha cho thảm cỏ. Thời điểm trồng tốt nhất là mùa mưa (tháng 5-9), khi có đủ nước và độ ẩm.
Phân bố và môi trường sống của cỏ lá gừng ở việt nam
Cỏ lá gừng (Axonopus compressus) có nguồn gốc từ Nam Mỹ (Mexico, Brazil), được du nhập vào Việt Nam từ những năm 1990 qua Thái Lan (còn gọi là cỏ lá gừng Thái) và nay trở thành loài cỏ phổ biến. Ở nước ta, loài cây này phân bố rộng rãi ở miền Nam và miền Trung, với mật độ cao nhất tại đồng bằng sông Cửu Long (Bến Tre, Tiền Giang) và các tỉnh Đông Nam Bộ (Đồng Nai, Bình Dương) – nơi chiếm khoảng 70-80% diện tích trồng quốc gia (khoảng 5.000-10.000 ha). Đây là loài cỏ hoang dã hoặc trồng thuần ở vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, trên nền đất phù sa hoặc đất vườn, với lượng mưa 1.500-2.500mm/năm và độ ẩm cao.
Cỏ lá gừng thường mọc xen lẫn với các loài cỏ khác như cỏ vetiver hoặc rau má, tạo nên thảm cỏ đa dạng ven sông. Chúng phát triển tốt ở môi trường ẩm ướt, chịu bóng râm 50-70%, nhưng đang đối mặt với suy giảm do đô thị hóa và sử dụng thuốc trừ cỏ hóa học.
Công dụng kinh tế của cỏ lá gừng và thảm cỏ lá gừng
Cỏ lá gừng mang lại giá trị kinh tế cao nhờ khả năng phủ xanh nhanh và hoa đẹp, đặc biệt khi dùng làm thảm cỏ lá gừng – lớp phủ nền cho sân vườn, công viên và cảnh quan. Thảm cỏ lá gừng có giá khoảng 70.000-90.000 đồng/m², dùng cho khuôn viên đô thị, dải phân cách đường cao tốc và vườn cây ăn trái, với chi phí lắp đặt thấp (dễ lan tự nhiên sau 3-6 tháng).
- Làm thảm cỏ: Chống xói mòn đất (giảm 72,4% lượng đất bị rửa trôi), giữ ẩm (tăng độ ẩm đất 20-30%), và cải tạo đất nhờ cố định nitơ (50-100kg N/ha/năm). Phù hợp trồng áp tường hoặc đường đồng mức trên đất dốc, mang đến không gian sống xanh mát, đẹp mắt cho công viên, trường học.
- Hoa và hạt: Hoa vàng quanh năm tạo cảnh quan đẹp; hạt dùng làm thức ăn chăn nuôi hoặc giống cây.
Với chu kỳ thu hoạch 3-4 lần/năm (cắt tỉa), thảm cỏ lá gừng mang lại lợi nhuận 20-50 triệu đồng/ha/năm từ dịch vụ trồng và bảo dưỡng, hỗ trợ nông hộ miền Nam.
Công dụng y học và lợi ích sức khỏe từ cỏ lá gừng
Trong y học dân gian Việt Nam, cỏ lá gừng được sử dụng nhờ tính mát, kháng khuẩn và flavonoit phong phú. Lá sắc nước chữa tiêu chảy, viêm da và bong gân (uống 20-30g/ngày hoặc đắp ngoài); hoa vàng hỗ trợ giải độc và hạ sốt. Theo nghiên cứu, lá chứa saponin chống nấm, hỗ trợ điều trị Candida albicans.
Tuy nhiên, cần sử dụng dưới hướng dẫn y tế để tránh tác dụng phụ như kích ứng dạ dày ở liều cao. Thảm cỏ lá gừng gián tiếp mang lợi ích sức khỏe bằng cách cải thiện không khí sạch và giảm stress trong cảnh quan xanh.
Vai trò sinh thái và bảo vệ cỏ lá gừng
Cỏ lá gừng đóng vai trò then chốt trong hệ sinh thái vườn và cảnh quan: thân thảo thấp cố định đất, chống xói mòn (giảm 72,4% trên đồi dốc), đồng thời cố định nitơ cải tạo đất nghèo, hấp thụ CO2 (5-8 tấn/ha/năm). Chúng tạo môi trường sống cho côn trùng thụ phấn và làm nguồn phân bón tự nhiên; thảm cỏ lá gừng giữ ẩm đất, giảm cỏ dại và tăng đa dạng sinh học.
Ở đồng bằng sông Cửu Long, thảm cỏ lá gừng bảo vệ vườn cây ăn trái khỏi rửa trôi. Tuy nhiên, do đô thị hóa và bệnh nấm (gây chết hàng loạt), diện tích đang suy giảm 15-20% thập kỷ qua. Các dự án bảo tồn như trồng hữu cơ và giống kháng bệnh đang được đẩy mạnh theo chương trình của Bộ Nông nghiệp, nhằm phục hồi nguồn gen bền vững.
Trồng cỏ lá gừng phủ xanh đất và làm đẹp cảnh quan
Cỏ lá gừng có sức sống mãnh liệt và giá trị đa chiều từ kinh tế, y học đến sinh thái. Là “thảm xanh” lý tưởng cho sân vườn, loài cây này không chỉ phủ xanh nhanh mà còn cải tạo đất hiệu quả. Hãy cùng hành động: trồng thảm cỏ lá gừng trong vườn nhà hoặc hỗ trợ dự án xanh để góp phần bảo tồn di sản tự nhiên.
Bạn đã từng chiêm ngưỡng hoa vàng rực của thảm cỏ lá gừng chưa? Chia sẻ kinh nghiệm ở phần bình luận bên dưới!
Cây xanh Hòa An.